سلیل، زنی غیر عرب که همسر امام شد

فاطمه قاسم آبادی/

ابومحمد حسن بن علی عسکري علیه السّلام (231 یا 232 – 260 ه.ق) یازدهمین امام شیعیان است که در سال 231 یا 232 هجری قمری به دنیا آمد از  امام هادی علیه السلام و بانویی که احتمالا رومی تبار بوده به نام سلیل.

مادر بزرگ منجی عالم

در منابع تاریخی و روایی برای مادر حسن عسکری چند نام بیان شده، که عبارتند از:

حُدَیْث، حُدَیْثه، حَرْبیّه، سَلیل، سَمانه و سُوسَن.

به نوشته عیون المعجزات تعدّد نام  در بین عرب‌ها رایج بوده، به‌ ویژه برای کنیزان؛ چرا که ورود آنها به سرزمین غیر مادری، زمینه نامگذاری و تغییر اسامی را در پی‌ داشته است.

البتّه برخی نیز بر این باورند که بیشتر این اسامی، از القاب اوست.

سلیل پس از تولّد فرزندش حسن عسکری با کنیه «امّ‌ الحسن» و «امّ ابی ‌محمّد» نامیده شد و با تولّد نوه یگانه‌ اش (حجت بن الحسن )، با لقب و عنوان «جدّه» شهرت یافت.

اسیری که عزیز شد

نسب و دودمان سلیل علیه السلام چندان مشخص نیست؛ اما از تعابیری چون «ام ‌ولد» و «حربیه» می توان نتیجه گرفت که شاید او همراه خانواده و اقوامش در یکی از جنگ های عصر حکومت بنی عباس به سرزمین مقدس مدینه آمده است؛ همان گونه که برخی گفته اند:

“وی در ولایت و کشور خودش ( که احتمالا روم بوده است)، پادشاه زاده بوده است.”

سلیل به جهت ویژگی های اخلاقی، به مرحله ای از شایستگی رسید که به خانه امام هادی راه پیدا کرد و دست تقدیر ازدواج با خاندان پیامبر را برای او رقم زد .

امام هادی علیه السلام خطاب در مورد این بانویزرگوارچنین بشارت داد:

” سیهب الله حجته علی خلقه یملأ الأرض عدلاً کما ملئت جوراً “

بزودی خداوند (از دامن و نسل سلیل) حجت الهی بر خلق خود (مهدی موعود علیه السلام) را موهبت و عطا می کند. او زمین را از عدل و داد پر می نماید، همان طور که از جور و ستم پر شده باشد.

فرزندان

اگر بپذیریم که سوسن تنها همسر امام هادی علیه السلام می باشد، فرزندان آنان عبارتند از:

• امام حسن علیه السلام (231 ـ 260 ق
• سیّد محمدّ (متوفّای حدود 252 ق.)؛ مردی جلیل القدر و پارسا که در زمان پدرش رحلت کرد. وی فرزند ارشد خانواده بود.
• سیّد حسین؛ مردی پرهیزکار و عابد بود که قبل یا بعد از پدرش رحلت کرد.
• جعفر (226 ـ 271 ق.)؛ وی به سبب عملکرد منفی اش به «جعفر کذّاب» معروف شد. امام هادی علیه السلام از ولادت او احساس سرور نکرده و از فتنه وی خبر داد و پیوسته می فرمود :

“از فرزندم جعفر دورى كنيد، آگاه باشيد همانا نسبت او [به من‌]، همچون حام پسر ناخلف نوح،  به نوح است.”

• علّیه (عالیه، عایشه)؛ وی تنها دختر امام هادی علیه السلام است.

آرامگاه همه فرزندان امام هادی علیه السلام در کنار قبر مطهّر پدرشان بوده و فقط سیّد محمّد در خارج از شهر سامرّا ـ نزدیک شهر بلد ـ واقع شده است. 

رنج ها و مصائب سلیل

امام هادی علیه السلام و خانواده اش پس از ورود به پایتخت و اسکان در محله و منطقه نظامی (عسکر) و تحت مراقبت مأموران، فصل جدیدی از زندگی را شروع کردند. از این رو، سلیل علیه السلام هر از چند گاهی، محدودیت و فشارهای حکومتی را در زندگی شوهر و فرزندانش حس می کرد؛ چرا که حکومت های غاصب به ویژه بنی عباس برنامه ها و سیاست های گوناگونی را در حکومت و جامعه اسلامی پیاده می کردند تا به خیال خود، شجره نورانی «امامت» را ریشه‌ کن سازند.

در طول زندگی سلیل علیه السلام حوادث گوناگونی به وجود آمد، همانند رحلت فرزندش سید محمد اما آن چه که قلب وی را بیشتر نگران کرده بود، توطئه های خلیفه عباسی و عوامل حکومتی بود. چون شاهد بود که هر از چندگاهی،امام هادی  علیه السلام مورد شکنجه جسمی و روحی قرار می گیرد. او پیوسته گزارش های غم انگیزی،مبنی بر غارت اموال شیعیان، حبس، شکنجه و شهادت اصحاب می شنید و این اتفاقات قلب رئوف امام را به شدت آزار می داد. .

سرانجام امام دهم علیه السلام در سال 254 ق. توسط دشمنان مسموم شد و به شهادت  رسید.

سلیل  در فقدان همسر معصوم و رهبر یگانه و کریم مسلمانان، به سوگ می نشیند. بنی هاشم، شیعیان شهرسامرا و بسیاری از مردم به همراه  مقامات کشوری و لشکری در مراسم تشییع شرکت ند. اما در نهایت آنچه که باعث تسلای دل این بانوی سوگمند می شد، مرور خاطرات شیرین زندگی با امام هادی و نیزتلاوت قرآن ونگریستن به چهره ی فرزندش امام حسن بود؛ فرزندی که بعدها شهادت جانسوز او هم بود به دست جنایتکاران بنی عباس.

/انتهای متن/