این ازدواجِ «تمدن ساز»

انوشه میرمرعشی/

«تمدن» در تفکر غربی یعنی رشد و توسعه اقتصادی و تکنولوژیکی یک ملت که عمدتا جنبه مادی دارد. اما در تفکر اسلامی تمدن یعنی ایجاد پیشرفت علمی، فناوری، آبادی و رفاه برای یک ملت با در نظر گرفتن عدالت و ارزش های معنوی که ریشه در آخرت نگری و دین باوری دارد.

براساس این تعریف، فقط  انسان هایی می توانند تمدن ساز باشند که پس از خودسازی و خلوص نفس برای خدا، به فکر آبادانی دنیا و آخرت خلق باشند. حالا اگر مجموعه ای از افراد در درون هسته ی خانواده چنین خصوصیتی داشته باشند، «خانواده تمدنی» را شکل می دهند؛ خانواده ای که می توانند منشأ تمدن سازی برای یک امت می شوند.  

با این نگاه  بی شک سر سلسله همه خانواده های تمدن ساز را می توان خانواده «امیرالمومنین و حضرت زهرا» –علیهما السلام- دانست؛  ای که همه شروط را برای ایجاد تمدن امت اسلام دارا هستند.

خانواده ی علم محور

برای ایجاد عمران و آبادی آخرت و دنیای مردم، قدم اول دادن آگاهی و بالا بردن سطح علم و دانش آنهاست. پس کسانی که قصد تمدن سازی دارند، قطعا خود باید طالب علم و حکمت، و آموزنده آن به بندگان خدا باشند.

در مورد این خانواده نقل شده روزی زنی مسلمان نزد حضرت زهرا(س) رفت و گفت: مادر پیری دارم که در نمازش اشکال و سوالی دارد؛ از من خواسته که آن سوالات را از شما بپرسم. پس آنها را پرسید و پاسخ ها را شنید. اما چون با شنیدن پاسخ ها، سوالات جدیدی برایش ایجاد شده بود؛ ده پرسش دیگر هم مطرح کرد که حضرت زهرا به تمام آنها پاسخ داد. آن زن که هنوز سوالات دیگری در ذهن داشت خجالت می کشید که ادامه بدهد ولی حضرت زهرا به آن زن مسلمان فرمود: بگذار تا حدیثی را از زبان پدر بزرگوارم برایت نقل کنم، یکبار شنیدم که پدرم فرمود:

«روز قیامت دانشمندان شیعه ما را در صحرای محشر حاضر می کنند و به اندازه کثرت و فزونی دانش ایشان و نیز به اندازه تلاش و کوششی که در راه ارشاد و هدایت بندگان داشته اند، بر آنها خلعت های بزرگی و کرامت می پوشانند و حتی بر شاگردان ایشان هم خلعت کرامت پوشانده می شود… در آن هنگام خداوند می فرماید: بار دیگر این دانشمندان حریم شیعیان را بزرگ شمارید[1]»

پس آن زن مسلمان بقیه سوالاتش را هم پرسید.

مرتضی علی(ع) همسر زهرای مرضیه همان امامی است که می فرمود:

«آنچه من می گویم و گفته شد مطالبی است که خدا به پیامبرش –صلی الله علیه و آله و سلم- آموخت و محمد هم به من آموخت…»

و نیز فرمود:

«و بپرسید از من قبل از اینکه از مرا از دست بدهید؛ زیرا به خدایی که جانم در قبضه اوست، اگر از آنچه حاضر است و تا روز قیامت به وجود می آید، بپرسید و اگر از هر جمعیتی که راه صحیح را می یابند و یا گمراه می شوند بپرسید، همه را به شما می گویم. از حوادث، رهبران و محرکان آن، جای خوابگاه حیوانات شان، جای فرود آمدن بارهای شان، آنها که کشته می شوند و آنها که به مرگ طبیعی از دنیا می روند همه را به شما توضیح می دهم…[2]»

دنیای آباد و پر از عدالت

پس از رحلت حضرت رسول –صلی الله و علیه و آله وسلم- و خانه نشینی امیرالمومنین علی –علیه السلام- غیر از دوره ای که ایشان به امر جمع کردن قرآن مشغول بود، بقیه ی اوقات روز خود را یا به کار در باغ خود «ینبُع» می پرداخت و یا در بیایان های اطراف مدینه چاه می کند و پس از به آب رسیدن به سرعت در صفحه ای از پوست حیوان آن چاه را وقف مردم می کرد. رسیدگی به حال فقیران و ضعفا هم که عملی دائمی بود…

اما پس از بیعت مردم با ایشان بعد از 25 سال خانه نشینی،  آبادانی سرزمین های اسلامی را آغاز کرد؛ دورانی که سخت در پی گسترش رفاه و عدالت در میان مردم بود. عزل حاکمان خائن به اسلام و مسلمین که در دوره ی عثمان در مصدر کار قرار گرفته بودند، گماردن انسان های متقی و توانا بر مناصب، بازگرداندن اموال اختلاس شده بیت المال در دو دهه قبل از خود و تقسیم عادلانه بیت المال میان مردم از اصلی ترین سیاست های امام علی  در ایجاد عدالت و عمران دنیای مردم بود.

حضرت هر جمعه پس از تقسیم بیت المال، خزانه را جارو می زد و در آنجا نماز می خواند. او کسی بود که به استاندارانش م یفرمود که تدابیری برای سهل شدن کار کشاورزان، رمه داران و صنعت گران داشته باشند، با تجار و صاحبان صنوف با عدالت و بر طبق احکام رفتار کنند تا زمینه برای رشد اقتصادی و بهبود وضعیت معیشت همه مردم ایجاد شود. و البته همین نگاه عدالت محور، او را به جنگ با «ناکثین»، «مارقین» و «قاسطین» کشاند؛  جنگی که در نهایت به شهادتش در مسیر عدالت منجر شد[3].  

فقرزدایی

جالب است که دقیقا همین نگاه را هم دختر رسول الله –سلام الله علیها- داشت؛ یعنی به فکر آباد کردن زندگی مردم و به ویژه فقرا بود و همچون مادرش حضرت خدیجه با مدیریت قوی در دوران حیات کوتاهش در مدینه به این امر می پرداخت. او «فدک» را که بعد از نزول آیه «و آت ذالقربی حقه» -آیه 26 سوره اسراء– در سال هفتم هجری توسط حضرت رسول(ص) به او بخشیده شد؛ بر همین اساس مدیریت کرد.

یعنی حضرت زهرا هم از همان ابتدا (سال هفتم هجری) تا مقطع غصب فدک با تعیین چند کارگزار و با مدیریتی دقیق از شهر مدینه و اطراف آن فقرزُدایی کردند. ایشان در طول چهار سالی که مدیریت فدک در دست شان بود؛ بر انجام همه کارهای لازم برای باروری درختان، آبیاری محصولات باغی و زراعی و وجین کاری نظارت داشتند و سپس در دوران محصول دهی درختان یا بوته های سیفی، ابتدا حقوق کارگزاران و کارگران باغ را پرداخت می کرد، سپس سهم بسیار اندکی را برای خانواده و فرزندان خود برمی داشتند و بعد تمام محصول را میان فقرا پخش می کردند تا با کارآفرینی درآمدزا فقر ریشه کن شود[4].

 به این صورت این خانواده و مسیر حرکتش در جامعه و تاریخ الگویی شد برای ایجاد تمدن اسلامی که بعدها توسط  فرزندان شان از امام حسن مجتبی(ع) تا بقیه امامان از نسل ایشان این الگو به تدریج پیاده شد و امید می رود که در روزگار ظهور آخرین فرزندشان حضرت بقیة الله(عج) این الگوی تمدنی  به کمال خود برسد.

[1]-«زن در آینه جمال و جلال»، آیت الله العظمی عبدالله جوادی آملی، نشر اسراء، چاپ 1378.ش، ص 53 و54 –و- « بانوی من زهرا(س)»، نوشته دکتر نادر فضلی، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، چاپ پنجم 1391.ش، صفحات 45 تا 52   

[2] – نهج البلاغه، ترجمه حجت الاسلام مصطفی زمانی، موسسه انتشارات نبوی، چاپ دوازدهم 1377.ش، خطبه 127 –ص 299، و خطبه 92 –ص202

[3] -«زندگانی امیرالمومنین(ع)»، حجت الاسلام سیدهاشم رسولی محلاتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ هجدهم 1391.ش، صفحات 363 تا 373

[4] -«سقیفه»، علامه سیدمرتضی عسکری، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، چاپ دوم 1385.ش، فصل 6و7  -و- «دایرة المعارف تشیع»، جلد 12، نشر شهید سعید محبی، چاپ 1386.ش، مدخل «فدک»، ص232

/انتهای متن/